Η άνοια είναι μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από πολλαπλά ελλείμματα στα οποία περιλαμβάνεται η μνήμη, η μάθηση, ο προσανατολισμός, η αντίληψη, η προσοχή, η κρίση, η συγκέντρωση, η κοινωνικές δεξιότητες και η γλωσσική λειτουργία. Η διαταραχή μπορεί να είναι προϊούσα ή στατική, μόνιμη ή αναστρέψιμη.

Η συχνότητα της άνοιας έχει σχέση με την ηλικία. Σε ηλικίες κάτω των 65 ετών αφορά 1-2% του πληθυσμού. Για τις μεγαλύτερες ηλικίες η συχνότητα διπλασιάζεται για κάθε 5ετία. Έτσι στις ηλικίες των 85-90 ετών το 32% εμφανίζει άνοια (το 1/3).

Άνοια τύπου Alzheimer

Πρόκειται για τη συνηθέστερη αιτία άνοιας (50-60%). Τα πρώτα συμπτώματα αφορούν τη πρόσφατη μνήμη, καθώς και γνωσιακές διαταραχές όπως: αφασία (γλωσσική έκπτωση), απραξία (έκπτωση κινητικών δραστηριοτήτων), αγνωσία (αδυναμία αναγνώρισης αντικειμένων), διαταραχή εκτελεστικής λειτουργικότητας (ικανότητας συνθετικής, αφαιρετικής, σχεδιασμού και οργάνωσης).

Οφείλεται στη καθίζηση μέσα στον εγκέφαλο δύο, κατά τα άλλα φυσιολογικών πρωτεϊνών, του β-αμυλοειδούς και της τ-πρωτεΐνης.

Παράγοντες κινδύνου είναι: το γυναικείο φύλο, η ηλικία (όσο μεγαλύτερη η ηλικία, τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου), χτυπήματα κεφαλής (φαίνεται να επιταχύνουν τη διαδικασία εκφύλισης), αγγειακοί παράγοντες κινδύνου (όπως υψηλή χοληστερίνη, υπέρταση, διαβήτης, υψηλή ομοκυστεϊνη, κάπνισμα, παχυσαρκία), η κληρονομικότητα – ύπαρξη του γονιδίου APOE4 αυξάνει κατά 2.2 φορές την πιθανότητα  εμφάνισης της νόσου.

Αγγειακή άνοια

Αποτελεί την δεύτερη σε συχνότητα άνοια (15-30%) και οφείλεται σε αγγειακή εγκεφαλική νόσο. Εξελίσσεται συνήθως κατά ώσεις, επιδεινούμενη μετά από κάθε έμφρακτο. Κάποιοι ασθενείς έχουν σταθερά προοδευτική επιδείνωση, ενώ άλλοι διακυμάνσεις της λειτουργικότητας μεταξύ των εμφράκτων. Συνήθως προσβάλλονται τα εγκεφαλικά αγγεία μικρής και μεσαίας διαμέτρου. Τα έμφρακτα προκαλούνται από αρτηριοσκληρυντικές πλάκες ή θρομβοέμβολα. Παράγοντες κινδύνου στην αγγειακή άνοια:

– Ηλικία (μεγαλύτερη η ηλικία, μεγαλύτερη κι η πιθανότητα εμφάνισης).

– Αγγειακοί παράγοντες κινδύνου, υψηλή χοληστερίνη, υπέρταση, διαβήτης, κάπνισμα, παχυσαρκία.

– Καρδιακή ανεπάρκεια και αρρυθμίες.

– Ανδρικό φύλο, (ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 75 ετών).

Μετωποκροταφική άνοια

Αφορά περίπου το 7% των ανοιών. Κατά κύριο λόγο προσβάλλεται ο μετωπιαίος λοβός με συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται αντικοινωνική, με άρση αναστολών και σχετική διατήρηση των γνωσιακών λειτουργιών. Η κροταφική μορφή χαρακτηρίζεται από πτωχεία λόγου.

Άνοια στη νόσο Parkinson

Ιδιοπαθής διαταραχή της κινητικότητας που εισβάλλει συνήθως στην όψιμη ενήλικη ζωή. Χαρακτηρίζεται από τρόμο ηρεμίας, βραδυκινησία, δυσκαμψία, υπομιμία. Η νοητική έκπτωση είναι συχνή, το 40-80% των ασθενών προσβάλλονται από άνοια (4-5% του συνόλου των ανοιών).

Άλλες άνοιες

Άλλες άνοιες είναι αυτές που συνδέονται με σωμάτια του Λούι (Lewy body disease), στη νόσο Creutzfelt-Jakob, στη νόσο Huntington, στη νόσο Wilson, σε υπερπυρηνική παράλυση, σε υδροκέφαλο φυσιολογικής πίεσης, σε εγκεφαλικούς όγκους.

Συστηματικά νοσήματα που αποτελούν αίτια άνοιας είναι: θυρεοειδοπάθειες, παθήσεις της υπόφυσης (νόσος Addison, νόσος Cushing), ηπατική ανεπάρκεια, αιμοκάθαρση, ένδεια Β12, ένδεια φυλλικού οξέος, χρόνιος αλκοολισμός.